Monthly Archives: February 2023

Vitalik đã từng nói: “Just as there is no ‘official’ Ethereum client, there is no ‘official’ Ethereum layer 2. Multiple teams will implement their version of a layer 2, and the ecosystem as a whole will benefit from a diversity of design approaches that are optimized for different use cases. Much like we have multiple Ethereum clients developed by multiple teams in order to have diversity in the network, this too will be how layer 2s develop in the future.”

Tạm dịch là: “Giống như việc không có ứng dụng khách Ethereum chính thức, sẽ không có lớp 2 Ethereum chính thức. Nhiều nhóm sẽ triển khai phiên bản lớp 2 của họ và toàn bộ hệ sinh thái sẽ được hưởng lợi từ sự đa dạng của các phương pháp thiết kế được tối ưu hóa cho các trường hợp sử dụng khác nhau. Giống như chúng ta có nhiều Dapp Ethereum được phát triển bởi nhiều nhóm để có sự đa dạng trong mạng lưới, đây cũng sẽ là cách lớp 2 phát triển trong tương lai.”

Note: Khuyến khích ae đọc Kiến thức Blockchain từ Mẫu Giáo đến Cao Học và Lý do kèo x100 lần hoàn toàn có khả năng x100!- Phần 1 và Phần 2 trước.

Layer2 là gì

Vẫn là ví dụ về câu chuyện nhà kho bao gồm 100 nhân viên trong P1 và P2. Một ngày nào đó, khi mà tình hình kinh doanh tốt lên dẫn đến số lượng hoá đơn xuất/nhập kho nhiều lên, thì 100 sẽ bị quá tải vì công việc quá nhiều. Giả sử vì không gian làm việc có hạn nên không thể tuyển thêm nhân viên được nữa, bạn sẽ giải quyết vấn đề như thế nào?

ETH sẽ đi thuê một bên thứ ba xử lý bớt các đơn hàng. Công việc của bên thứ 3 sẽ là phụ ETH xử lý một lượng hàng hoá cho các hoá đơn kèm theo. Vì bên thứ 3 chỉ được giao xử lý hàng hoá theo yêu cầu của ETH nên các thông tin cần bảo mật vẫn bảo mật được. Sau khi bên thứ ba xong việc, ho cung cấp thông tin số hàng đã xử lý cùng số dư hàng tồn kho cuối kỳ cho ETH và ETH sẽ cập nhật vào sổ của họ. Đây chính là cách mà Layer2 làm việc. Nếu bên thứ ba vừa xử lý giao dịch của riêng họ (tức là họ cũng có nhà kho của họ), còn xử lý cho ETH là nhận thêm thì đó là cách làm việc của State Channel, Plasma, SideChain. Nếu bên thứ 3 chỉ tập trung hỗ trợ xử lý cho ETH, các thông tin quan trọng đều được lưu trữ bên ETH đó là cách làm việc của Optimistic Rollups và ZK Rollups. Layer2 Rollups hoạt động theo kiểu chỉ tập trung xử lý giao dịch một cách chuẩn chỉnh và báo cáo lại cho ETH, còn ETH là nơi lưu trữ các thông tin này, đảm bảo chúng logic, thống nhất và an toàn. Đây cũng chính là lý do Polygon (State channel) không được fomo như Optimism và Arbitrum (Rollups).

Zero KnowLedge là gì?

Các Layer2 khác sau khi xử lý các giao dịch xong, họ sẽ báo cáo về ETH: “Hôm nay tụi tao đã giao loại hàng gì, số lượng bao nhiêu, đến nơi nào, hàng tồn kho còn bao nhiêu, các hoá đơn chi tiết liên quan đến từng loại hàng và số dư cuối kỳ”. ETH sẽ so sánh, đối chiếu với các số liệu của họ rồi mới lưu vào sổ sách.

Nếu bên thứ 3 chỉ việc cầm cái hoá đơn đã giao hàng do các cửa hàng cần được giao cung cấp, cùng với thông tin số dư hàng tồn kho cuối kỳ đem về cho ETH thì đây là Zero Knowledge. Gọi là Zero Knowledge bởi vì ETH không hề có cơ sở nào đảm bảo các giao dịch đã diễn ra đúng như họ yêu cầu, lỡ bên thứ 3 nó ăn gian khai khống cái “hoá đơn đã giao hàng” để ăn bớt thì sao? Tất nhiên, ETH có thể kiểm soát bằng cách xem các hoá đơn yêu cầu tổng hàng hoá bao nhiêu rồi giao cho bên thứ 3 đúng số lượng hàng hoá như vậy, nhưng vẫn tiềm ẩn những rủi ro nhất định, mặc dù rủi ro đó rất nhỏ. Chính vì nhược điểm này nên ad đã có bài viết: “Trend ZK và cú tát cực mạnh cho ae fomo Zero Knowledge”

ZK Rollups sẽ đánh bại các Layer2 khác?

Giải thích gì cho nhiều. Kết luận luôn là: KHÔNG BAO GIỜ. ZK Rollups và Optimistic Rollups sẽ góp phần giúp ETH và hệ sinh thái của nó hoạt động mượt hơn. Còn bảo mật thì có ETH lo. Kết hợp lại với nhau, chúng là giải pháp duy nhất và tối ưu nhất để giải quyết vấn đề Blockchain Trillema (Sharding thì không thực sự Decentralized như P2 mình đã viết)

Trong bài viết trước, mình đã chia sẻ về cách hoạt động  của blockchain và khái niệm về multichain cũng như crosschain. Vẫn là ví dụ về một công ty đa quốc gia và nhà kho với 100 người làm việc mỗi kho , lần này mình sẽ chia sẻ về scalability và giải pháp Sharding, một giải pháp được Vitalik cho là có thể giải quyết được bộ ba Blockchain Trilemma và đang được ứng dụng bởi Solana, Near, Polkadot,…

1. Câu chuyện về khả năng mở rộng (Scalability):

Khi có một giao dịch xảy ra (xuất kho/nhập kho), mỗi người đều ghi chép lại thông tin của giao dịch đó (mã hoá đơn, số dư tồn kho,…) vào sổ. Có hai vấn đề trong cách vận hành này:

• Có quá nhiều giao dịch: Giả sử một người có khả năng xử lý 100 giao dịch, thì 100 người không có nghĩa là sẽ xử lý được 100*100=10,000 giao dịch. Bởi vì khi một người xử lý một giao dịch xong thì 99 người còn lại phải cập nhật lại thông tin giao dịch và số hàng tồn kho vào sổ ghi chép của mỗi người, sau đó giao dịch tiếp theo mới được diễn ra. Nếu hàng hoá khác nhau thì có thể chia ra để xử lý nhưng rồi cũng phải update vào sổ theo thứ tự time hoàn thành hoá đơn (cách vận hành của blockchain) nên thành ra vẫn phải chờ. Chưa kể là trong 10,000 giao dịch thì đen gì chả có 1 mặt hàng xuất hiện 2 lần (thành ra vẫn phải chờ để update cho đúng time hoàn thành giao dịch và đúng số dư tồn kho của mặt hàng đó). Vậy nên nếu 1 người xử lý 100 giao dịch/1 giây thì 100 người sẽ xử lý được là X và X giao động trong khoảng:  100<= X <= 10000. Trong blockchain, mỗi người là một nodes. Đối với POW (Proof Of Work), mỗi node là một máy đào. Còn trong POS (Proof Of Stake), DPOS (Delegated Proof of Stake) và Masternode, mỗi nodes là một ví staking. Còn khả năng xử lý giao dịch của mỗi người sẽ tương đương với kích thước khối. Mỗi người có khả năng xử lý 100 giao dịch trong 1 phút thì khích thước khối đó sẽ là 100, còn tốc độ giao dịch sẽ là 100/60~1.6667 TPS (Transactions Per Second: số giao dịch/s ).
• Người ghi chép có vấn đề: Có thể là ông nội đó gian lận, hoặc đau ốm, già yếu, thất tình, bị cắm sừng, valentine không có ny nên chán không muốn làm việc,… Giảm đi một người làm việc thì hiệu quả của kho hàng sẽ giảm đi. Điều này sẽ không đáng kể vào ngày kho hàng có ít giao dịch vì 99 người còn lại ghi sổ cũng khá là ok rồi. Nhưng vào ngày đông nghẹt khách (lúc blockchain tắc nghẽn) thì lại là một vấn đề lớn.

Có nhiều cách mở rộng mạng lưới xử lý giao dịch khác nhau. Cách đơn giản nhất là thêm người vào nhà kho để tăng tốc độ xử lý. Đây là giải pháp đầu tiên mà Ethereum hướng đến – POS (Proof Of Stake) – theo cách này thì hệ thống mạng lưới các nodes sẽ dễ dàng mở rộng hơn so với POW bởi vì khuyến khích một người làm cái ví staking rõ ràng là đơn giản và ít tốn kém hơn là sắm một dàn máy đào mới.

Giải pháp mở rông thứ hai mà Ethereum cũng muốn nhưng chưa làm được là Sharding.

2. Sharding là gì?

Theo cách này, thay vì 100 người trong nhà kho cùng ghi chép lại thông tin sau mỗi giao dịch thì quản lý sẽ chia 100 người này thành 4 nhóm, mỗi nhóm là 25 người. Mỗi nhóm trong blockhchain sẽ gọi là Shard (tất cả có 4 shards), mỗi shard bao gồm 25 nodes (25 người). Một số dự án sẽ hiển thị số shards và số nodes trên trang web của họ, anh em research nhiều project platform sẽ quen thuộc với điều này.

Theo cách vận hành này, khi một người xử lý một giao dịch, nếu người này nằm trong shard nào thì 24 người còn lại sẽ ghi lại thông tin giao dịch đó. 75 người trong 3 shard còn lại không cần bận tâm.

Tuy nhiên, theo cách này, để gian lận thì việc thông đồng với 12 người trong số 25 người rõ ràng là dễ hơn so với 50 người trong số 100 người. Tất nhiên là giữa người với người thì 13 người đồng lòng và tin tưởng tuyệt đối cũng khá là khó, nhưng không phải là không thể. Hơn nữa trong blockchain, với khả năng tính toán của siêu máy tính thì việc này khá là dễ dàng. Chúng ta có thể thấy, để đạt được khả năng mở rộng (scalability) và sự phi tập trung (Decentralized, hệ thống có thể vận hành mà không lo ngại về sự gian lận của các nodes) thì bảo mật (security – đảm bảo không bị tấn công 51%) sẽ bị giảm đi đáng kể. Đây chính là vấn đề Blockchain Trilemma mà Vitalik đã đề cập.

Nhận thấy được vấn đề này, trong cách áp dụng Sharding vào Blockchain của Vitalik có thêm một vài yếu tố, đó là xáo trộn danh sách các người ghi chép (nodes) và chọn ngẫu nhiên một nhúm người trong số đó cùng xác minh một giao dịch. Điều này sẽ đảm bảo những người trong cùng một shard khó liên kết với nhau để gian lận, và các thông tin sẽ được lưu nhiều ở hơn 1 shard (vì đã xáo trộn). Theo Vitalik, với phương pháp này, muốn tấn công một blockchain thì cần sức mạnh tính toán có thể tấn công 30-40% mới có thể hack được hệ thống blockchain (51% là tối ưu, 25% là chấp nhận được).

KẾT LUẬN: Với một người cẩn thận và theo đuổi sự hoàn hảo như mình thì 30-40% vẫn còn nhỏ. Bởi vì mình có đọc một bài báo khá lâu thì để tấn công 51% vào hệ thống Bitcoin, với công nghệ hiện đại thì không thể, nhưng với công nghệ máy tính lượng tự thì hoàn toàn có thể. Với một blockchain càng lâu đời thì càng có nhiều khối, mà càng có nhiều khối thì tấn công 51% càng khó. Đó là với Bitcoin, còn với các blockchain mới thì số lượng khối sẽ nhỏ hơn, cộng với việc chỉ cần 30% thì mình vẫn chưa ưng ý lắm. Đây là một trong số những lý do mình Bullish Nillion, một dự án mới nhưng sau này chắc chắn sẽ đánh bại các blockchain hiện có, kể cả Ethereum và Bitcoin.

P/S: Phần sau mình sẽ giải thích về giải pháp mở rộng thứ 3: Layer2. Đây cũng là giải pháp mở rộng hot nhất và đang được thịnh hành nhất, bao gồm: State Channel, Optimistic Rollups và ZK Rollups. Nếu bài viết bổ ích, hãy thoải mái share nha ^^

Kể từ đợt tăng giá gấp 10 lần từ đáy (từ 0,05 lên 0.61 usd) của FET.Ai, thị trường bắt đầu nhóm ngó đến AI. Đặc biệt, trend AI trở nên siêu siêu hot khi có thêm cơn sốt mang tên ChatGPT. Và từ đó, ae đua nhau tìm kiếm các dự án AI trên Coinmarketcap.

Wellcome to IMBDAO, nơi mà ae sẽ tìm thấy những bài chia sẻ kiến thức rất chuyên sâu mà không bất cư đâu có được. Và trong bài viết này cũng vậy, mình sẽ không đề cập đến khái niệm về Trend, một kiến thức đơn giản mà ae lên google search cái là ra liền.

Trend ngắn hạn và Trend dài hạn:

1. Trend ngắn hạn: nó giống như cơn sốt AI và ZeroKnowledge vừa diễn ra. Nó xảy ra một cách nhanh chóng. Hàng loạt các dự án có từ khoá lên quan đến trend đều được để ý và pump một cách vội vã. Trend ngắn hạn xuất hiện và kết thúc chỉ trong một khoảng thời gian rất ngắn, hầu hết mọi người đều nhận ra nó, biết sự hiện diện của nó nhưng hiếm ai có thể kiếm được lợi nhuận lớn từ nó (vì nó pump quá nhanh, khi nhận ra để mua vào thì xác định đu đỉnh).
2. Trend dài hạn: Nếu trend dài hạn cũng có đồ thị thì chart của nó cũng y chang chart của Bitcoin giai đoạn 2020 – 2021 vậy. Nó tích luỹ và tăng trưởng trong sự nghi ngờ. Nhiều người thấy nó, gặp nó nhưng không nhận ra nó. Nó là dự án điển hình của một hidden gem: giá tăng trưởng tốt, volume thanh khoản cao bất kể thị trường giao dịch hàng  chục, hàng trăm triệu, thậm chí là hàng tỷ đô la. Nhiều dự án thấy được sự thành công của nó và học theo nó. Ví dụ: Crypto Punks là dự án dẫn đầu tren NFT. Axie Infinity là dự án dẫn đầu tren gameNFT với từ khoá “Play To Earn”. Polygon là dự án dẫn đầu trend Layer 2 Rollups, sau sự thành công của Polyogn, Arbitrum, Optimism và ZKSync lần lượt ra đời. Dogecoin là dự án dẫn đầu trend Meme, sau đó là Shiba Inu, Baby Dogecoin và hàng loạt dự án meme học theo. Safemoon là dự án dẫn đầu trend tĩnh fee trên mỗi tx và hoàn trả cho holders, trend này có nhiều con học theo lắm nhưng vì chỉ theo dõi ko vào lệnh nên mình ko nhớ lên các dự án học theo.

Vậy làm thế nào để nhận biết và đón đầu một trend?

Một dự án tiềm năng có thể tạo nên một trend mới. Những dự án này thường x100, x200, thậm chí là x1000 lần. AE chỉ cần bỏ ra vài nghìn đô la và kiếm được 1 triệu đô là chuyện bình thường. Dưới đây là 5 tips để nhận biết một dự án sẽ tạo trend:

1. Dự án đầu tiên làm về một mảng nào đó. Nếu ae không phát hiện ra được thì có thể ăn theo ở dự án thứ hai, thứ ba. Nhưng đến dự án thư 4 thì tỷ suất lợi nhuận đã thấp hơn nhiều và rủi ro bắt đầu cao hơn. Nếu ae nhạy bén và mua được dự án thứ hai thôi là đủ trở thành triệu phú đô la (ShiBa Inu là một ví dụ). Trong thị trường này, đôi khi thua 10 kèo nhưng win 1 kèo là đã một bước lên trời.
2. Giải quyết một vấn đề bức bối của thị trường crypto: Layer2 giải quyết vấn đề mở rộng, tốc độ giao dịch và fee gas đắt (Polygon, IMX, Arbitrum, Optimism, ZKSync). Sharding cũng giải quyết vấn đề tương tự nhưng theo hướng tạo ra một blockchain mới (Layer1: Solana, Near, Skale Network, Polkadot).
3. Có một ứng dụng nào đó cho thị trường: Uniswap là một ví dụ về AMM DEX. Một cải tiến đáng kể cho dex. Hoặc Axies Infinity cho thị trường một cách kiếm tiền mới: chơi game để kiếm tiền. Hay Safemoon chơi trò tính thuế 3% trên mỗi tx mua/bán bất kỳ. Rồi chia lại cho holders.
4. Được những người có ảnh hưởng shill: Cái này thì phải nhắc đến Doge và Elon Musk. Shiba Inu thì có Vitalik tham gia, chắc chắn là cha nội này có nhúng tay bơm thì Shiba mới được như vậy nhưng ông nhõi kín như bưng chứ ko viết ầm ầm về layer2 như bây giờ.
5. Bơm thổi thành công: Sự tăng trưởng về giá của dự án làm cho hầu như toàn bộ thị trường chú ý. Họ đi bất ngờ đến super bất ngờ và ngã ngữa, họ bắt đầu bán tán, họ fomo, họ đu đỉnh và họ làm theo. Chắc ae vẫn nhớ StepN (GTM) tạo trend run to earn, trend này tuy khá ngắn nhưng cũng đủ dài để nhiều dự án học theo và IDO trên Gate.io. Việt Nam còn có một số người tạo dự án theo trend này và chạy theo mô hình đa cấp.

VẬY: Có hai điều ae cần rút ra trong giai đoạn thị trường fomo trend AI và Zk như bây giờ.

1. Một là tuyệt đối không đu theo trend. Bởi vì lợi nhuận tối đa ae có thể kiếm được là x2, x3 (đó la nếu mua ở đáy nha, chứ khi ae nhận ra thì nó pump vkl rồi nên thành ra lãi có vài chục % thôi), nhưng rủi ro thì rất cao và nếu ae có quan điểm hold to die thì ae die là cái chắc luôn.
2. Tìm kiếm một dự án mới mà ít người nói đến nhất nhưng mang lại giá trị to lớn nhất cho thị trường (LayerZero protocol là một ví dụ, nhưng con này giờ lên sàn chắc chắn cap sẽ thuộc top siêu to khổng lồ, lúc đó chỉ có việc xả chốt lãi thôi. AE mua được private thì hold chắc tay vào, con ae nào chưa mua thì thôi chờ kèo khác).
3. Tâm bất biến giữa dòng đời vạn biến. Phải thật điềm tĩnh và kiên nhẫn. Chẳng cần rút kiếm nhiều lần, chỉ cần tập trung trận quyết định và thống nhất thiên hạ.

Phần này sẽ là phần cơ bản nhất, và mình sẽ diễn tả theo ý cách đơn giản nhất sao cho bà bán rau ngoài chợ cũng hiểu được.

Mình sẽ đưa ra ví dụ về việc kiểm kê lượng hàng hoá của một kho hàng. Giả sử một kho hàng có tổng cộng 100 người làm việc tất cả.

Cơ chế hoạt động của Blockchain.

1. Đối với cách quản lý truyền thống: Anh A được bổ nhiệm vị trí quản lý kho. Anh A sẽ ghi chép sổ sách và thống kê lượng hàng hoá xuất kho cũng như nhập kho trong một ngày. Cách quản lý này thường phải tìm kiếm một người thật sự đáng tin cậy và được việc. Dù vậy vẫn khó tránh khỏi việc anh A cố tình ghi sai lượng hàng hoá xuất/nhập kho để tuồn ra ngoài bán, phục vụ cho lợi ích cá nhân.
2. Đối với blockchain: Tất cả 100 người đều đóng vai trò vừa đóng gói, xử lý, vận chuyển hàng hoá. Đồng thời, tất cả 100 người này đều có một cuốn sổ riêng ghi chép dữ liệu xuất/nhập kho. Khi anh A hoặc một cá nhân bất kỳ muốn gian lận, anh buộc phải thông đồng với ít nhất 50 người nữa để số liệu ghi chép ở 51 sổ đều giống nhau, và khi đối chiếu số liệu thì phần thắng sẽ thuộc về số đông. Điều này là cực kỳ khó, bởi vì nó đòi hỏi sự tin tưởng tuyệt đối và đồng lòng với nhau. Mỗi cuốn số ghi chép trong số 100 cuốn sổ khác nhau của 100 người này, trong blockchain được gọi là một block, các block kết nối với nhau thành một chuỗi dài các block theo hình dạng cây Merkle và được gọi là blockchain.

Thế nào là Multichain và Crosschain

Giả sử kho hàng đó là kho của một công ty đa quốc gia, và mỗi quốc gia chỉ có một kho hàng/nhà máy. Nghĩa là sẽ còn nhiều nha kho khác ở các quốc gia khác nữa cùng lưu trữ các loại hàng hoá tương tự nhau (vì cùng một công ty. Ví dụ: Gà Rán KFC).

1. Một dự án multichain là công ty đa quốc gia đó. Mỗi kho ở mỗi quốc gia sẽ có ngôn ngữ riêng, nhưng về chủng loại hàng hoá, quy tắc vận hành và cách quản lý thì cơ bản giống nhau. Trong ví dụ này, mỗi kho sẽ là một chain riêng. Các token trên các chain mặc dù khác nhau về ngôn ngữ lập trình và cách giao tiếp trong nội bộ chuỗi, nhưng chức năng của token, quy tắc vận hành và quản lý là cơ bản giống nhau.
2. Một dự án crosschain (crosschain bridge) sẽ là công cụ giúp các kho, mặc dù ở các quốc gia khác nhau (dẫn đến nhiều thứ khác nhau), nhưng vẫn vận chuyển hàng hoá lui tới cho nhau được mà vẫn đảm bảo các sổ ghi chép đều đúng.

Trong phần 2, mình sẽ nói thêm về vấn đề mở rộng (scalable), về Sharding (Near, Solana) và tại sao Polygon (Matic) x100 lần, Solana x250 lần trong năm 2021. AE hiểu được điều này sẽ hiểu được tại sao LayerZero sẽ chắc chắn và liên tục nằm trong 10 coinmarketcap sau khi lên sàn cho đến 2025. Hiểu được phần này đóng vai trò rất quan trọng để ae hiểu được lý do kèo x100 lần chắc chắn sẽ x100.